ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΠΟΥ ΤΕΚΜΗΡΙΩΝΟΥΝ
ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΟΥ ΣΚΑΚΙΟΥ
*Το 1983 ο καθηγητής FERGUSSON, ύστερα από 5ετή έρευνα (1979-1983) επί αμερικανών μαθητών της 7ης και 8ης τάξης, στους οποίους δίδαξε διάφορα θέματα με στόχο την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης, κατέδειξε ότι το σκάκι είχε την πιο αποφασιστική επίδραση για την ανάπτυξη της ικανότητας αυτής, και, μάλιστα, με ποσοστό βελτίωσης 17%, σε σύγκριση με το ποσοστό βελτίωσης 4,56% από τις άλλες μεθόδους.
*Το 1981 ο BROWN ύστερα από έρευνα σε σχολεία, απέδειξε ότι η εκμάθηση του σκακιού, όχι μόνο προωθεί ό,τι έχει σχέση με τις προσωπικές αξίες του ατόμου, αλλά και βοηθά στην επίλυση προβλημάτων ομάδας και συμπεριφοράς.
*Ο CRISTIANSEN το 1981 ανέφερε ό,τι μετά από δύο χρόνια πειραματική εργασία σε ένα σύνολο 20 παιδιών Βέλγων, ηλικίας 10 έως 11 ετών, στο GHENT UNIVERSITY' S FACULTY OF PEDAGOGIC SCIENCES, είχε τα καλύτερα αποτελέσματα από το υποσύνολο που διδάχθηκε σκάκι και την απόδειξη ότι αυτή η ομάδα είχε τη μεγαλύτερη βελτίωση σε γενικές υποχρεώσεις του σχολείου.
*Ο STEPHENSON το 1979 ως επικεφαλής της NAVAL ACADEMY (Ν.Α.), δημοσίευσε μελέτη του, σύμφωνα με την οποία, μετά από εικοσαήμερη καθημερινή διδασκαλία του σκακιού στην Ν.Α. οι δάσκαλοι των παιδιών διαπίστωσαν ότι η απόδοση των παιδιών σε διάφορους τομείς ήταν, συγκριτικά με την προ των μαθημάτων σκακιού περίοδο, πολύ υψηλότερη, και συγκεκριμένα, παρουσίαζε την παρακάτω εικόνα:
Ακαδημαϊκή Απόδοση: Βελτίωση 55%
Επιδεξιότητα: : Βελτίωση 62%
Προσπάθεια: Βελτίωση 59%
Συγκέντρωση: Βελτίωση 56%
Αυτοέλεγχος: Βελτίωση 55%
*Σύμφωνα με τον καθηγητή FRANK (1974), σε μία έρευνα που έγινε στο Ζαΐρ μεταξύ δύο ομάδων παιδιών, εκ των οποίων μία διδάχθηκε σκάκι και η άλλη όχι, διαπιστώθηκε ότι τα παιδιά της ομάδας του σκακιού παρουσίασαν σημαντική βελτίωση στα μαθηματικά και στη γλωσσική ευχέρεια.
*Τα τελευταία δέκα, περίπου χρόνια, λειτουργεί στη Νέα Υόρκη των Η.Π.Α. πρόγραμμα εκμάθησης σκακιού στους μαθητές. Ειδικότερα στην 9η περιφέρεια της πόλης, της οποίας οι μαθητές είχαν ιστορικά τις χαμηλότερες επιδόσεις στη μελέτη και στα μαθηματικά, εκπαιδευτικές - ψυχολογικές έρευνες έδειξαν ότι χρόνο με το χρόνο, μετά την εφαρμογή του προγράμματος διδασκαλίας του σκακιού, το οποίο εισήχθη ως μάθημα σε ορισμένα από τα σχολεία της περιφέρειας, σημειώθηκε βελτίωση των σκακιστών μαθητών σε ποσοστό 5,37 μεγαλύτερο από τον εθνικό μέσο όρο!
*Η ίδια, περίπου, εκπαιδευτική - ψυχολογική έρευνα έγινε πρόσφατα σε έξι πολιτείες των Η.Π.Α. (των πέντε σχολείων η καθεμία), με διάρκεια πάνω από δύο χρόνια. Στην έρευνα αυτή επιλέχτηκαν δύο τάξεις από κάθε σχολείο, (6 πολιτείες Χ 5 σχολεία η κάθε πολιτεία Χ 2 τάξεις σε κάθε σχολείο = 60 τάξεις). Στη μία τάξη κάθε σχολείου γινόταν διδασκαλία σκακιού, ενώ στην άλλη, την ώρα του σκακιού, ο δάσκαλος ήταν ελεύθερος να επιλέξει ενισχυτική διδασκαλία με ιδιαίτερη έμφαση στην ανάγνωση και στα μαθηματικά. Στο τέλος της περιόδου οι μαθητές που διδάχθηκαν σκάκι είχαν ιδιαίτερα θετικά αποτελέσματα σε σχέση με τους μαθητές της άλλης τάξης.
*Το 1983 ο καθηγητής FERGUSSON, ύστερα από 5ετή έρευνα (1979-1983) επί αμερικανών μαθητών της 7ης και 8ης τάξης, στους οποίους δίδαξε διάφορα θέματα με στόχο την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης, κατέδειξε ότι το σκάκι είχε την πιο αποφασιστική επίδραση για την ανάπτυξη της ικανότητας αυτής, και, μάλιστα, με ποσοστό βελτίωσης 17%, σε σύγκριση με το ποσοστό βελτίωσης 4,56% από τις άλλες μεθόδους.
*Το 1981 ο BROWN ύστερα από έρευνα σε σχολεία, απέδειξε ότι η εκμάθηση του σκακιού, όχι μόνο προωθεί ό,τι έχει σχέση με τις προσωπικές αξίες του ατόμου, αλλά και βοηθά στην επίλυση προβλημάτων ομάδας και συμπεριφοράς.
*Ο CRISTIANSEN το 1981 ανέφερε ό,τι μετά από δύο χρόνια πειραματική εργασία σε ένα σύνολο 20 παιδιών Βέλγων, ηλικίας 10 έως 11 ετών, στο GHENT UNIVERSITY' S FACULTY OF PEDAGOGIC SCIENCES, είχε τα καλύτερα αποτελέσματα από το υποσύνολο που διδάχθηκε σκάκι και την απόδειξη ότι αυτή η ομάδα είχε τη μεγαλύτερη βελτίωση σε γενικές υποχρεώσεις του σχολείου.
*Ο STEPHENSON το 1979 ως επικεφαλής της NAVAL ACADEMY (Ν.Α.), δημοσίευσε μελέτη του, σύμφωνα με την οποία, μετά από εικοσαήμερη καθημερινή διδασκαλία του σκακιού στην Ν.Α. οι δάσκαλοι των παιδιών διαπίστωσαν ότι η απόδοση των παιδιών σε διάφορους τομείς ήταν, συγκριτικά με την προ των μαθημάτων σκακιού περίοδο, πολύ υψηλότερη, και συγκεκριμένα, παρουσίαζε την παρακάτω εικόνα:
Ακαδημαϊκή Απόδοση: Βελτίωση 55%
Επιδεξιότητα: : Βελτίωση 62%
Προσπάθεια: Βελτίωση 59%
Συγκέντρωση: Βελτίωση 56%
Αυτοέλεγχος: Βελτίωση 55%
*Σύμφωνα με τον καθηγητή FRANK (1974), σε μία έρευνα που έγινε στο Ζαΐρ μεταξύ δύο ομάδων παιδιών, εκ των οποίων μία διδάχθηκε σκάκι και η άλλη όχι, διαπιστώθηκε ότι τα παιδιά της ομάδας του σκακιού παρουσίασαν σημαντική βελτίωση στα μαθηματικά και στη γλωσσική ευχέρεια.
*Τα τελευταία δέκα, περίπου χρόνια, λειτουργεί στη Νέα Υόρκη των Η.Π.Α. πρόγραμμα εκμάθησης σκακιού στους μαθητές. Ειδικότερα στην 9η περιφέρεια της πόλης, της οποίας οι μαθητές είχαν ιστορικά τις χαμηλότερες επιδόσεις στη μελέτη και στα μαθηματικά, εκπαιδευτικές - ψυχολογικές έρευνες έδειξαν ότι χρόνο με το χρόνο, μετά την εφαρμογή του προγράμματος διδασκαλίας του σκακιού, το οποίο εισήχθη ως μάθημα σε ορισμένα από τα σχολεία της περιφέρειας, σημειώθηκε βελτίωση των σκακιστών μαθητών σε ποσοστό 5,37 μεγαλύτερο από τον εθνικό μέσο όρο!
*Η ίδια, περίπου, εκπαιδευτική - ψυχολογική έρευνα έγινε πρόσφατα σε έξι πολιτείες των Η.Π.Α. (των πέντε σχολείων η καθεμία), με διάρκεια πάνω από δύο χρόνια. Στην έρευνα αυτή επιλέχτηκαν δύο τάξεις από κάθε σχολείο, (6 πολιτείες Χ 5 σχολεία η κάθε πολιτεία Χ 2 τάξεις σε κάθε σχολείο = 60 τάξεις). Στη μία τάξη κάθε σχολείου γινόταν διδασκαλία σκακιού, ενώ στην άλλη, την ώρα του σκακιού, ο δάσκαλος ήταν ελεύθερος να επιλέξει ενισχυτική διδασκαλία με ιδιαίτερη έμφαση στην ανάγνωση και στα μαθηματικά. Στο τέλος της περιόδου οι μαθητές που διδάχθηκαν σκάκι είχαν ιδιαίτερα θετικά αποτελέσματα σε σχέση με τους μαθητές της άλλης τάξης.
Από
τη διδακτέα ύλη πτυχιούχων προπονητών
σκακιού
ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΠΡΟΠΟΝΗΤΩΝ
ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΣΚΑΚΙΟΥ
“Σκάκι: Η παιδαγωγική - και όχι μόνο- διάστασή του”
Επαμεινώνδας Φωκάς
Σχολικός Σύμβουλος Π.Ε. Ν. Ηλείας
ΣΚΑΚΙ
Η ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ - ΚΑΙ ΟΧΙ ΜΟΝΟ - ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ
1. ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ
2. ΠΑΙΖΟΝΤΑΣ ΣΚΑΚΙ
3. Η ΠΑΡΤΙΔΑ!
4. ΤΑ ΘΕΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΣΚΑΚΙΟΥ
5. ΟΙ ΕΥΕΡΓΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΚΑΚΙΟΥ
6. ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΣΤΟ ΣΚΑΚΙ
7. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΓΟΝΕΩΝ
8. ΕΠΙΛΟΓΗ ΠΡΟΠΟΝΗΤΗ
9. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
ΣΚΑΚΙ
Η ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ - ΚΑΙ ΟΧΙ ΜΟΝΟ - ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ
1. ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ
Πέρα από τις βασικές βιολογικές ανάγκες, κάθε άνθρωπος ασχολείται καθημερινά και με διάφορα άλλα θέματα. Πολλές φορές οι ασχολίες είναι επιφανειακές π.χ. παρακολούθηση τηλεόρασης με τις ώρες. Άλλες είναι μεμονωμένες π.χ. μια εκδρομή στο βουνό για σκι μια φορά το χρόνο. Σε κάποιες όμως διαθέτουμε πολύ χρόνο και τις επαναλαμβάνουμε συστηματικά, αυτές λέμε ότι αποτελούν το χόμπι μας. Μπορεί να είναι κάποιο άθλημα, κάποια τέχνη, κάποιο παιχνίδι, οτιδήποτε. Γιατί καταναλώνουμε τον πολύτιμο χρόνο μας σε αυτό;
Η απάντηση είναι ότι σε όλες τις περιπτώσεις αφιερώνουμε χρόνο σε μια δημιουργική απασχόληση, γιατί μέσα από αυτή εκπαιδεύουμε το νου μας, τις δεξιότητές μας, το σώμα μας, την ικανότητα να επικοινωνούμε με τους γύρω μας, την ικανότητα να συνεργαζόμαστε με τρίτους.
Το παιχνίδι συμβάλλει ουσιαστικά στη συγκρότηση της προσωπικότητάς του, στην απελευθέρωσή του από τους περιορισμούς, στη χειραφέτησή του από το περιβάλλον, στην απόκτηση της αφηρημένης σκέψης και, σύμφωνα με το Vygotsky, είναι το πρωταρχικό μέσο πολιτισμικής ανάπτυξης των παιδιών.
2. ΠΑΙΖΟΝΤΑΣ ΣΚΑΚΙ
Ας περάσουμε στο σκάκι. Ας υποθέσουμε ότι ένα παιδί δημοτικού ή γυμνασίου γράφεται σε ένα σκακιστικό σύλλογο, ή ξεκινά σκακιστικά μαθήματα στο σχολείο. Τι δίνει ένα παιχνίδι όπως το σκάκι σε αυτό το παιδί σε πρώτο επίπεδο, πριν την όποια εμβάθυνση; Η απάντηση είναι κοινή για όλα τα παιχνίδια. Δίνει την ευχαρίστηση της συμμετοχής σε μια ανταγωνιστική δραστηριότητα με συνομήλικους, μέσα από την οποία αναπτύσσεται η ικανότητα της επικοινωνίας με τους γύρω του. Είναι μια από τις βασικότερες διεργασίες κοινωνικοποίησης ενός νεαρού ατόμου.
Προσπερνώντας το σώμα θα επικεντρωθούμε στο νου. Το σκάκι είναι ένα παιχνίδι αποφάσεων, στρατηγικής και τακτικής. Σε κάθε κίνηση ο παίκτης καλείται να καταστρώσει σχέδιο σε μεγάλη κλίμακα (στρατηγική), σχέδιο σε μικρή κλίμακα (τακτική) και να επιλέξει μία κίνηση που εξυπηρετεί κατά προτίμηση και τα δύο (απόφαση). Το σκάκι δεν είναι παιχνίδι λογικής ή αν προτιμάτε η λογική που απαιτείται είναι τόσο περίπλοκη που δεν έχει πρακτική αξία. Προσωπικά θεωρώ ότι το σκάκι διαθέτει ελαφρώς χαοτική δομή και δεδομένου του πρακτικά άπειρου αριθμού θέσεων που μπορούν να προκύψουν, προσομοιάζει ένα χαοτικό σύστημα. Αυτό σημαίνει ότι κάθε κίνηση μπορεί να έχει συνέπειες που προβλέπονται πολύ δύσκολα και σε μεγάλο βάθος κινήσεων. Το σκάκι είναι ευτυχώς ένα δύσκολο παιχνίδι, διαφορετικά θα είχε ήδη λυθεί με τη βοήθεια υπολογιστών.
3. Η ΠΑΡΤΙΔΑ!
Στην αρχή της παρτίδας, όπου ακόμα οι τοποθετήσεις κομματιών και πιονιών ακολουθούν γνωστά μοτίβα, καλούμαστε να χρησιμοποιήσουμε τη μνήμη μας για να ανακαλέσουμε συγκεκριμένες κινήσεις και συνέχειες από βιβλία ανοιγμάτων που έχουμε διαβάσει (αξιοποίηση γνώσεων). Από αυτές επιλέγουμε αυτές που θεωρούμε ότι ταιριάζουν καλύτερα σε μας και λιγότερο στον τρόπο παιχνιδιού του αντιπάλου (προσαρμογή σε υποκειμενικούς και ψυχολογικούς παράγοντες).
Στη συνέχεια και καθώς η πλοκή του παιχνιδιού μεγαλώνει και περνάμε στο μέσο της παρτίδας, καλούμαστε να λάβουμε αποφάσεις για τις οποίες δεν έχουμε άμεσα εφαρμόσιμες γνώσεις. Πρέπει να συνδυάσουμε εμπειρία, εντυπωμένες εικόνες, αναλυτική και συνθετική ικανότητα, ικανότητα πρόβλεψης, ώστε να αποφασίσουμε για τις βέλτιστες κινήσεις και αυτό το κάνουμε σε κάθε κίνηση, δική μας και του αντιπάλου!
Καθώς το υλικό στη σκακιέρα ελαττώνεται έρχεται η σειρά του τελειώματος της παρτίδας, του φινάλε. Εδώ και πάλι χρειαζόμαστε ένα συνδυασμό γνώσεων βασικών θέσεων, αλλά και αναλυτικής ικανότητας ώστε να τις προσαρμόσουμε στα μέτρα της δικής μας παρτίδας (αφαιρετική σκέψη). Συνήθως οι γνώσεις δεν έχουν τόσο άμεση εφαρμογή όπως το άνοιγμα, αλλά και η χαοτική συνιστώσα του παιχνιδιού που μεγιστοποιείται στο μέσο της παρτίδας, χάνει την κυριαρχία της όσο περισσότερα κομμάτια αποχωρούν από τη σκακιέρα.
Πόσο χρόνο έχουμε για να λάβουμε τις παραπάνω αποφάσεις; Αυτός είναι ακόμα ένας βασικός παράγοντας που εκτοξεύει την πολυπλοκότητα των συνθηκών κάτω από τις οποίες καλούμαστε να λειτουργήσουμε. Προφανώς είναι διαφορετικό να αποφασίζεις έχοντας χρόνο της τάξεως των ωρών, των λεπτών ή των δευτερολέπτων.
Ακόμα, σε κάθε κίνηση καλούμαστε να εκτιμήσουμε όσο πιο αντικειμενικά μπορούμε τη θέση που έχει προκύψει στη σκακιέρα. Πρέπει να ισορροπούμε διαρκώς τη φυσιολογική αισιοδοξία και αυτοπεποίθηση του σκακιστή, με τις ρεαλιστικές δυνατότητες που προσφέρει η θέση. Να επιλέγουμε την τολμηρή κίνηση όταν είναι δικαιολογημένη και να αποφεύγουμε τη ριψοκίνδυνη που βοηθά μόνο τον αντίπαλο. Να τα δίνουμε όλα για τη νίκη, αλλά να είμαστε έτοιμοι για υποχώρηση και σκληρή άμυνα. Να αρπάζουμε την ευκαιρία που μας δίνεται χωρίς να επιτρέπουμε στον αντίπαλο να πάρει ανάσα, αλλά να διαθέτουμε υπομονή και μεθοδικότητα κατά τη διάρκεια παρτίδας 6 ωρών. Να αφήνουμε τη φαντασία μας να μας οδηγήσει ενάντια σε όλους τους κανόνες, αλλά να διαθέτουμε σιδερένια πειθαρχία στον τρόπο σκέψης μας. Όλες αυτές τις συνθήκες τις συναντάμε σε μια απλή Κυριακάτικη παρτίδα!
Αλλά δεν είναι μόνο αυτά. Συνήθως πριν από μια παρτίδα γνωρίζουμε τον αντίπαλό μας και διαθέτουμε αρκετό χρόνο για να προετοιμαστούμε κατάλληλα για την επερχόμενη μάχη. Τότε είναι η κατάλληλη στιγμή για να αποφασίσουμε τι άνοιγμα θα παίξουμε. Αν η ισοπαλία είναι επιθυμητό αποτέλεσμα. Αν θα επιδιώξουμε ανοικτή ή κλειστή θέση. Το στάδιο αυτό σε επίπεδο κορυφής έχει αποδειχτεί τα τελευταία χρόνια ως ο πιο καθοριστικός παράγοντας. Πρόκειται για μια μικρογραφία σχεδιασμού όπως συναντάται σε σύγχρονες επιχειρήσεις.
Το σκάκι όμως δεν είναι μόνο οι παρτίδες. Πριν και πρώτα από αυτές έχει προηγηθεί η προπόνηση. Στην προπόνηση τα παιδιά αποκτούν τις απαραίτητες γνώσεις μέσα από συνδυασμό θεωρίας και ασκήσεων. Όπως ακριβώς γίνεται και σε κάθε μάθημα στο σχολείο. Σημαντικό μέρος της προπόνησης αναλώνεται στην επίλυση θέσεων από παρτίδες, με σκοπό τα παιδιά να αποκτήσουν χρήσιμες εμπειρίες σε συνθήκες παρτίδας. Μέσα από το παιχνίδι καλλιεργείται η μεθοδικότητα και η αλληλουχία θεωρία – ασκήσεις – πράξη, που θα τους χρησιμεύσει σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης.
Ένα άλλο κομμάτι της προπόνησης αποτελεί η ανάλυση θέσεων και παρτίδων με σκοπό την αναζήτηση της «αλήθειας, χωρίς τους περιορισμούς της πρακτικής παρτίδας. Αυτή τη φορά δεν μας περιορίζει ο χρόνος και πολλές φορές επιτρέπεται να μετακινούμε τα κομμάτια για να δούμε καθαρότερα τις μελλοντικές θέσεις. Είναι σημαντικό τα παιδιά να μάθουν ότι κανείς δεν διαθέτει το αλάθητο και ότι μπορούν να κρίνουν και να αμφισβητούν τα πάντα, εφόσον εργαστούν για να παράγουν αποδείξεις.
Το σκάκι δεν είναι μόνο ατομικό αγώνισμα, στην Ελλάδα τουλάχιστον τη μερίδα του λέοντος καταλαμβάνουν οι διασυλλογικές διοργανώσεις. Είναι ενδιαφέρουσες γιατί συνδυάζουν την πολυπλοκότητα του ατομικού αθλήματος, όπως περιγράφηκε παραπάνω, με αυτή του ομαδικού. Το ομαδικό σκάκι δεν είναι απλά το σύνολο επιμέρους ατομικών αναμετρήσεων, κάθε ομάδα είναι ζωντανός οργανισμός με τις δικές της απαιτήσεις από τα μέλη της, τους παίκτες. Στις διασυλλογικές διοργανώσεις κάθε συμμετέχων προσπαθεί να εξυπηρετήσει το καλό του συνόλου. Είναι προφανές ότι το καλό του κάθε μέλους ξεχωριστά εξυπηρετεί σε γενικές γραμμές και το καλό του συνόλου. Το βασικότερο όφελος από τα ομαδικά πρωταθλήματα είναι η χαλιναγώγηση του «εγώ» του σκακιστή. Μια νοοτροπία στηριγμένη στο «νίκη ή τίποτα» δεν έχει θέση σε μια ομάδα.
4. ΤΑ ΘΕΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΣΚΑΚΙΟΥ
Τα τελευταία χρόνια το σκάκι στην Ελλάδα γνωρίζει μεγάλη άνθιση ιδιαίτερα στις μικρές ηλικίες. Πολλοί γονείς αποφασίζουν να εγγράψουν τα παιδιά τους σε κάποιο σκακιστικό σύλλογο ή σε κάποιο σκακιστικό τμήμα του σχολείου το οποίο εντάσσεται στις εξωσχολικές δραστηριότητες του συλλόγου γονέων. Γνωρίζουν ότι το σκάκι βοηθά στη διάπλαση του χαρακτήρα και την ανάπτυξη της σκέψης των παιδιών τους, ωστόσο ενδέχεται να μη γνωρίζουν όλες τις θετικές επιδράσεις του σκακιού στον άνθρωπο.
Κάποιοι λένε ότι το σκάκι είναι τέχνη. Άλλοι λένε ότι είναι επιστήμη. Πάνω από όλα όμως το σκάκι είναι παιχνίδι. Όπως όλα τα παιχνίδια (πχ. ποδόσφαιρο, μπάσκετ κλπ), το σκάκι προσφέρει στους συμμετέχοντες σε αυτό, συναισθήματα χαράς, διασκέδασης, ευγενούς άμιλλας και δημιουργικότητας. Η βασική όμως διαφορά με όλα τα άλλα δημοφιλή αθλήματα είναι ότι εξασκεί σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό τη σκέψη.
Ένα παιδί, λοιπόν, βοηθιέται από τη γνωριμία με το σκάκι να κατανοεί την πραγματικότητα γύρω του και να την αξιολογεί ταυτόχρονα, όπως η κριτική σκέψη, η λογική ανάλυση, η μεθοδικότητα και προσοχή, αλλά και μια σειρά αξίες και συμπεριφορές όπως η σοβαρότητα, η αυτοκριτική στάση και η υπευθυνότητα. Έτσι το σκάκι δεν βοηθά μόνο στην ανάπτυξη της ευφυΐας των παιδιών αλλά και στο να αξιοποιούν την ευφυΐα τους για δημιουργικούς στόχους. Και όλα αυτά συνδυάζοντας την ευχαρίστηση που προσφέρει ένα παιχνίδι.
Περιττεύει, βέβαια, να πούμε πόσο κρίσιμες είναι η παραπάνω αρετές και ικανότητες για ένα παιδί που αρχίζει να διαμορφώνει την προσωπικότητά του. Η ενδυνάμωσή τους αποτελεί ακριβώς δείγμα ενηλικίωσης και ξεπεράσματος εκείνων των γνωρισμάτων που θεωρούνται ένδειξη ανωριμότητας.
Βοηθώντας στην ανάπτυξη της ευφυΐας και της προσοχής, το σκάκι μπορεί να συνεισφέρει θετικά στη βελτίωση της επίδοσης των παιδιών στο σχολείο
Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει αρκετές μελέτες αναφορικά με την επίδραση του σκακιού στον άνθρωπο. Όλες αυτές οι μελέτες επιβεβαιώνουν τις ευεργετικές συνέπειες που έχει το σκάκι σε παιδιά και ενήλικες:
1) Μελέτη που πραγματοποιήθηκε με τη συμμετοχή 4000 μαθητών στη Βενεζουέλα έδειξε ότι μετά από 4,5 μήνες ασχολίας με το σκάκι όλα τα παιδιά είχαν σημαντική αύξηση του δείκτη IQ ανεξάρτητα από το φύλο ή την οικονομική και κοινωνική κατάσταση στην οποία βρίσκονταν. To αποτέλεσμα αυτό εντυπωσίασε την κυβέρνηση της Βενεζουέλας, η οποία αποφάσισε να εισαγάγει το σκάκι σαν μάθημα σε όλα τα σχολεία την χρονιά 1988-89.
2) Μελέτη που πραγματοποιήθηκε σε διάρκεια ενός έτους από τον καθηγητή Stuart Mangulies στη Νέα Υόρκη το 1993 ερεύνησε την επίδραση του σκακιού στην αποδοτικότητα των παιδιών στο διάβασμα. Μαθητές δύο τάξεων από δέκα σχολεία πήραν μέρος στην έρευνα αυτή και χωρίστηκαν σε δύο ομάδες ίδιου μαθησιακού επιπέδου. Στην πρώτη ομάδα οι μαθητές ασχολούνταν συστηματικά με το σκάκι ενώ στη δεύτερη όχι. Το αποτέλεσμα της μελέτης έδειξε ότι η ομάδα των παιδιών που είχε ενασχόληση με το σκάκι είχε καλύτερες επιδόσεις στο διάβασμα από την άλλη ομάδα παιδιών.
Μια σειρά από παρόμοιες έρευνες σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, η Ρωσία, η Αγγλία και το Βέλγιο έδειξαν ότι μαθητές που ασχολούνταν με το σκάκι παρουσίασαν βελτίωση έως 60% στην σχολική τους επίδοση με καλύτερη απόδοση στα μαθηματικά και στα γλωσσικά μαθήματα καθώς επίσης και στην ευρύτερη ακαδημαϊκή τους εξέλιξη.
5. ΟΙ ΕΥΕΡΓΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΚΑΚΙΟΥ
Το σκάκι είναι ένα παιχνίδι που απαιτεί συνεχή και απόλυτη αυτοσυγκέντρωση. Ένα μικρό λάθος από μια στιγμιαία απόσπαση της προσοχής μπορεί να οδηγήσει στην ήττα. Ο εκπαιδευτικός χαρακτήρας του σκακιού στον τομέα της συγκέντρωσης έγκειται στο γεγονός ότι το αποτέλεσμα της καλής συγκέντρωσης ή της έλλειψης αυτής είναι άμεσα ορατό στο μικρό σκακιστή με αποτέλεσμα να κατανοεί τη μεγάλη της σημασία σε κάθε παρτίδα που παίζει. Ειδικά στις μικρές ηλικίες όπου η αυτοσυγκέντρωση στο διάβασμα και στις εξετάσεις είναι περιορισμένη, το σκάκι μπορεί να βοηθήσει φέρνοντας καλύτερα αποτελέσματα στο σχολείο.
Το σκάκι βοηθά ταυτόχρονα στην ανάπτυξη και εξάσκηση της μνήμης. Η σκακιστική θεωρία που τα παιδιά σταδιακά απομνημονεύουν καθώς και οι τυπικές θέσεις που ανακαλούν στη μνήμη τους και που χρησιμοποιούν στις παρτίδες έχουν ως αποτέλεσμα την καλλιέργεια της μνήμης.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε επίσης ότι το σκάκι βοηθά στη λήψη σωστών αποφάσεων βασισμένων στη λογική, καθώς η ίδια η φύση του αθλήματος απαιτεί από τον σκακιστή να έχει επιστημονική προσέγγιση στον τρόπο σκέψης του. Πρέπει συνεχώς να ερευνά νέες ιδέες, να αναλύει κάθε θέση στα επιμέρους της στοιχεία, να συνδέει κατόπιν όλα αυτά τα στοιχεία για την ανεύρεση της σωστής κίνησης καθώς και να κατανέμει σωστά το χρόνο που έχει στη διάθεσή του.
Ταυτόχρονα όμως με την καλλιέργεια της λογικής σκέψης, το σκάκι συντελεί στην ανάπτυξη της φαντασίας που μπορεί να αποβεί απαραίτητο στοιχείο σε μια παρτίδα, καθώς μπορεί να υποδείξει τη σωστή κατεύθυνση στη λήψη αποφάσεων σε περιπτώσεις που πολλοί κανόνες συνυπάρχουν σε μια θέση και η λογική δεν μπορεί να δώσει εύκολα απαντήσεις. Χωρίς τη φαντασία το σκάκι θα ήταν ένα στείρο πεδίο ενασχόλησης, το οποίο οι σύγχρονοι υπολογιστές θα είχαν επιλύσει.
Μέσα από το σκάκι τα παιδιά μαθαίνουν να αναλαμβάνουν τις προσωπικές τους ευθύνες. Σε αντίθεση με άλλα ομαδικά αθλήματα που η ευθύνη για το κακό αποτέλεσμα μπορεί να αποδοθεί σε άλλους με ευκολία, στο σκάκι, όπου ο παράγοντας τύχη σχεδόν εκμηδενίζεται, την απόλυτη ευθύνη για την αποτυχία αλλά φυσικά και για την επιτυχία την έχει αποκλειστικά ο σκακιστής.
Είναι ένα ατομικό άθλημα που διδάσκει το ‘ευ αγωνίζεσθε’ καθώς και το σεβασμό στον αντίπαλο με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη χειραψία πριν και μετά το τέλος της παρτίδας.
Το σκάκι δείχνει ότι η επιτυχία σε όλους τους τομείς της ζωής έρχεται μόνο μέσα από σκληρή δουλειά, υπομονή και προσπάθεια. Ο σκακιστής μαθαίνει να επιδιώκει την καταξίωση με βάση μόνο τις γνώσεις και τις ικανότητές του. Ενώ όταν είναι σε αρχάριο επίπεδο μπορεί να κερδίσει τυχαία ή χάρη σε μια αντικανονική κίνηση του αντιπάλου, πολύ γρήγορα θα καταλάβει ότι μια τέτοια προσέγγιση δεν του δίνει ελπίδες απέναντι σε καλούς παίκτες.
Επίσης, τα λάθη είναι πάντα αναπόφευκτα, αλλά μεγάλη σημασία έχει να μαθαίνει κανείς από αυτά και να προσπαθεί να βελτιώνεται. Ο σκακιστής μαθαίνει και να χάνει. Οι ήττες είναι αναπόφευκτες αλλά το σημαντικότερο είναι η σωστή διαχείρισή τους. Ο προβληματισμός για τα αίτια μιας ήττας καθώς και η προσπάθεια για βελτίωση είναι χαρακτηριστικά που βοηθούν στη γενικότερη ωρίμανση του παιδιού.
Τέλος, το σκάκι βοηθά στην κοινωνικοποίηση των παιδιών φέρνοντάς τα σε επαφή με άλλα παιδιά διαφορετικής ηλικίας, εθνικότητας, φύλου, σωματικής διάπλασης και χαρακτήρα. Έτσι αποκτούν κοινό χόμπι καθώς και ομαδικό πνεύμα όταν συμμετέχουν σε ομαδικούς αγώνες σε επίπεδο σχολείου ή συλλόγου.
Η ανυπαρξία μιας έτοιμης αλήθειας και απόλυτων κανόνων στο σκάκι. Φυσικά υπάρχουν κάποιοι βασικοί κανόνες, οι οποίοι όμως τις περισσότερες φορές παρουσιάζουν εξαιρέσεις. Για παράδειγμα, τα κομμάτια έχουν μια καθορισμένη αξία, Βασίλισσα = 9 πιόνια, Πύργος =5, Αξιωματικός & Ίππος =3. Σε αρκετές περιπτώσεις όμως η αξία αυτή ανατρέπεται και ένας ίππος ή αξιωματικός μπορεί να αποδειχτεί σε μια θέση ισχυρότερος από Πύργο ή ακόμη και από Βασίλισσα. Γενικά, σε κάθε θέση παρουσιάζονται διάφορα συγκρουόμενα στοιχεία και θέματα και πρέπει να αποφασίσει κανείς ποιο βαραίνει περισσότερο.
Επομένως, ένα παιδί δεν μπορεί να στηρίζεται σε βεβαιότητες ούτε να χρησιμοποιεί έτοιμη τροφή και είναι υποχρεωμένο διαρκώς να βάζει το μυαλό του να δουλέψει και να απαντά σε νέα ερωτήματα. Αυτό ακριβώς το κάνει πιο υπεύθυνο και σοβαρό στη λήψη αποφάσεων.
Ακόμη πιο σημαντικό είναι ότι το σκάκι μας μαθαίνει να εκτιμάμε και να σταθμίζουμε τα μακροχρόνια αποτελέσματα των πράξεών μας. Εδώ παρεμβαίνει θετικά στην φυσιολογική τάση των παιδιών να επιδιώκουν το άμεσο αποτέλεσμα και την άμεση ικανοποίηση των προσδοκιών τους. Κλασική εκδήλωση αυτής της ψυχολογίας στο σκάκι, είναι η κλίση τους να βγάζουν γρήγορα τη Βασίλισσα στο παιχνίδι, σε μια προσπάθεια να κερδίσουν αμέσως κινητοποιώντας το πιο ισχυρό κομμάτι τους για τη δημιουργία απειλών. Στην πορεία όμως διδάσκονται ότι η πρόωρη έξοδος της Βασίλισσας είναι ριψοκίνδυνη γιατί την εκθέτει σε απειλές και μαθαίνουν να τιθασεύουν τον αυθορμητισμό τους.
Η λογική που διαμορφώνει έτσι το σκάκι, λειτουργεί ως ανάχωμα σε κινδύνους που απειλούν σήμερα τη νεολαία. Ένα παιδί που διαπαιδαγωγείται να δίνει έμφαση στην ατομική και συλλογική προσπάθεια και να σταθμίζει τα μακροχρόνια επακόλουθα των πράξεών του, δύσκολα θα στραφεί σε αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές, όπως, π.χ. τα ναρκωτικά. Αυτό εξηγεί γιατί τέτοια περιστατικά είναι σπάνια στο σκακιστικό χώρο.
Τέλος, μια σημαντική παιδαγωγική λειτουργία του σκακιού είναι ότι μαθαίνει τα παιδιά να επιδιώκουν την καταξίωση όχι με κόλπα και ζαβολιές, αλλά με την πραγματική τους αξία. Ενώ αρχικά μπορεί να κερδίσουν τυχαία ή χάρη σε μια αντικανονική κίνηση κάποιον αντίπαλο, πολύ γρήγορα καταλαβαίνουν ότι μια τέτοια προσέγγιση δεν τους δίνει ελπίδες απέναντι σε πιο ισχυρούς παίκτες. Ακόμη δε, ενώ εστιάζει στην ατομική προσπάθεια, το σκάκι καλλιεργεί το στοιχείο της συλλογικότητας. Αυτό παρουσιάζεται στην κεντρική έννοια της συνεργασίας των κομματιών και ακόμη στην κοινή προσπάθεια που καταβάλουν τα παιδιά όταν αναλύουν μια παρτίδα ή συμμετέχουν σε μια ομαδική προπόνηση σε ένα σκακιστικό σύλλογο.
Από την άλλη μεριά, το σκάκι, όπως κάθε τι άλλο, αν δεν αξιοποιείται σωστά, μπορεί να έχει και αρνητικές παρενέργειες. Αν ένα παιδί είναι έντονα ανταγωνιστικό, με τάσεις επιβολής στους άλλους κλπ., τότε μια μονόπλευρη ενασχόληση με το σκάκι μπορεί να ενισχύσει αυτά τα χαρακτηριστικά, δημιουργώντας ένα κόμπλεξ ανωτερότητας. Για αυτό δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το σκάκι είναι ένα εργαλείο, που μπορεί να λειτουργεί θετικά μόνο στα πλαίσια μιας σωστής συνολικής διαπαιδαγώγησης. Σε καμία περίπτωση δηλαδή η ενασχόλησή μαζί του να μετατρέπεται σε αυτοσκοπό, αλλά να ενισχύει τη μαθησιακή διαδικασία και να εντάσσεται στο σύνολο ενδιαφερόντων ενός φυσιολογικού παιδιού
Η θετική επίδραση του σκακιού είναι μεγαλύτερη σε ηλικίες 6 ως 12 ετών, όταν διαμορφώνονται τα ποιοτικά στοιχεία της νόησης. Σε μεγαλύτερες ηλικίες, όπου συντελείται η ποσοτική ανάπτυξη ήδη αποκτημένων στοιχείων, η συμβολή του περιορίζεται.
Το σκάκι ως εργαλείο ανάπτυξης κριτικής σκέψης
Στη διάρκεια της βασικής τους σχολικής εκπαίδευσης, οι μαθητές αναπτύσσουν μια σημαντική ικανότητα για λογική σκέψη. Για παράδειγμα, έχουν κατακτήσει τις έννοιες της διάταξης και της σειράς, όσον αφορά στους αριθμούς. Μπορούν να συγκεντρώσουν αντικείμενα, σχηματίζοντας τάξεις και παραρτήματα των τάξεων και να οργανώσουν στοιχεία πάνω σε μια δεδομένη εναλλακτική λύση. Μπορούν να πετύχουν βασικές μαθηματικές ασκήσεις- πρόσθεση, πολλαπλασιασμό κ.λπ. Αρχίζουν να δημιουργούν λογικές σκέψεις για το χώρο και το χρόνο. Εκτός από τις παραπάνω μαθησιακές κατακτήσεις τους, οι μαθητές αναπτύσσουν έντονα την υπακοή και τους κανόνες. Χτίζουν ηθική και διανοητική αυτονομία, κάνουν τις πρώτες τους προσπάθειες για ισορροπημένα επιχειρήματα και εμφανίζουν δυνατότερη έλξη στις αξίες του αμοιβαίου σεβασμού. Καθώς το σκακιστικό παιχνίδι απαιτεί όλα τα παραπάνω, είναι ευνόητο ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο -ως μοντέλο- με σκοπό να καλλιεργηθούν αποδοτικότερα οι επιμέρους στόχοι της βασικής εκπαίδευσης.
Είναι πιο έξυπνοι οι σκακιστές;
Αν και επικρατεί η πεποίθηση ότι τα άτομα που ασχολούνται με το σκάκι διαθέτουν υψηλότερο πνευματικό επίπεδο από το μέσο όρο, αυτό δεν τεκμηριώνεται από καμιά επιστημονική μελέτη.
Ο σκακιστής αναπτύσσει, καλλιεργεί μία τεχνητή νοημοσύνη ιδιαίτερη, που μπορούν οι περισσότεροι άνθρωποι, με κατάλληλες προσπάθειες, να αναπτύξουν. Ωστόσο, πρέπει να τονιστεί ότι οι περισσότεροι που ασχολούνται με το σκάκι είναι καλοί και στα μαθηματικά, αλλά και στη μουσική. Φυσικά, αυτό δεν είναι τυχαίο- στο σκάκι, όπως και στα μαθηματικά, ακολουθούμε ορθολογικό τρόπο σκέψης.
Τα γενικότερα οφέλη της ενασχόλησης με το σκάκι
Έχει αποδειχθεί ότι, μέσω του σκακιστικού παιχνιδιού, οι μαθητές καλλιεργούν στοιχεία του χαρακτήρα τους, όπως: επιμονή, υπομονή, μαχητικότητα, περίσκεψη, δημιουργικότητα, φαντασία, άμιλλα, πλήρη ανάληψη των προσωπικών ευθυνών, εξάσκηση των αντανακλαστικών, αποδοχή αξιοκρατικών κριτηρίων, ανάπτυξη αυτοπεποίθησης και ανεξάρτητης προσωπικότητας, αξιοκρατικό σύστημα αξιών, αποδοχή αντικειμενικού κριτή (ο αντίπαλος), με την τιμωρία ή την επιβράβευση των επιλογών του, συνεχή διαδικασία κρίσης και σύγκρισης κ.ά.
“Η παντελής έλλειψη τύχης συμβάλει στην καλλιέργεια του ‘ευ αγωνίζεσθαι’ και της άμιλλας. Εξάλλου, η διάδοση του παιχνιδιού σε ‘ασθενέστερες’ τάξεις, αφού δεν χρειάζονται ιδιαίτερες εγκαταστάσεις ή εξοπλισμός, κατάφερε να δώσει διέξοδο στις κοινωνικές, οικονομικές αλλά και ρατσιστικές αδικίες πολλών κοινωνιών. Πάνω στη σκακιέρα όλοι εξομοιώνονται, δεν κερδίζει κανείς απλά έχοντας μεγαλύτερη σωματική είτε πολιτική είτε οικονομική δύναμη.
Το σκάκι ως εργαλείο αυτο-ρύθμισης
Το σκάκι μπορεί να λειτουργήσει και ως εργαλείο αυτό-ρύθμισης, καθώς μια σκακιστική παρτίδα μοιάζει με την πορεία μας μέσα στη ζωή: αναποδιές που πρέπει να αντιμετωπίσουμε, αποφάσεις που πρέπει να πάρουμε, απογοητεύσεις που θα δοκιμάσουμε, επιλογές που θα κάνουμε, επίθεση ή υποχώρηση, τακτική ή στρατηγική.
“Στο σκάκι μαθαίνουμε να στηριζόμαστε αποκλειστικά στις δικές μας δυνάμεις. Η παντελής έλλειψη τύχης μας υποχρεώνει σε μία πορεία αυτογνωσίας και συνεχούς αυτό-βελτίωσης, που τις περισσότερες φορές δεν γίνεται συνειδητά. Στα πρώτα βήματα εκμάθησης του σκακιού, το μικρό παιδί έχει όλη την ελευθερία να κάνει λάθη, να παίξει τα κομμάτια σε τετράγωνα που ‘τρώγονται’ δίχως να προβληματιστεί ιδιαίτερα.
Το γεγονός ότι στο σκάκι δεν υπάρχει “πάσο” λειτουργεί αποτρεπτικά στην αναβλητικότητα και στον “ωχαδελφισμό”, Η ανάλυση της παρτίδας στοχεύει αποκλειστικά στην αξιολόγηση και στην εύρεση των λαθών μας. Στο σκάκι μαθαίνουμε από τα λάθη μας, στην αρχή έμμεσα και αργότερα μεθοδικά. Με τον καιρό αντιλαμβανόμαστε ότι ο αντίπαλος μας είναι τελικά συνεργάτης μας, αφού οι κινήσεις του μας βοηθούν στη βελτίωσή μας. Σταδιακά, εμφυσείται στο παιδί η περιφρόνηση για την εύκολη προσπάθεια, η αποστροφή για τους θολωμένους δρόμους των επίπλαστων παραδείσων. Η λογική που διαμορφώνει το σκάκι, λειτουργεί ως ανάχωμα σε κινδύνους που εμφανίζονται διαρκώς μπροστά μας”.
Το σκάκι ως μέσο προσέγγισης Ελλήνων και αλλοδαπών μαθητών
Η συχνή εναλλαγή επιβράβευσης και τιμωρίας, συνδεόμενης άμεσα με τις ενέργειες του ατόμου, μπορεί να οδηγήσει σε μια προσωπική ισορροπία.
Ο μεγάλος Ρώσος σκακιστής Αλιέχιν έγραφε: Με το σκάκι διόρθωσα το χαρακτήρα μου. Έμαθα να είμαι αντικειμενικός. Μπορούμε να γίνουμε μεγάλοι σκακιστές μόνο αν συνειδητοποιήσουμε τα λάθη μας και τις ελλείψεις μας. Ακριβώς όπως και στη ζωή.
Η περιοδική ενδοσκόπηση που επιβάλλει το σκάκι, εύκολα εξελίσσεται σε δημιουργική αυτοκριτική, καθώς η τακτική ενασχόληση μαζί του διδάσκει ότι η σημερινή ήττα μπορεί να οδηγήσει σε αυριανή νίκη.
Με το σκάκι αναγκαζόμαστε να παίρνουμε υπόψη μας την ύπαρξη άλλων ατόμων και να αποδεχτούμε ότι οι δικές τους αποφάσεις επηρεάζουν τη ζωή μας. Έτσι, η εγωκεντρική σκέψη γίνεται κοινωνικοποιημένη και εντάσσεται στην κοινωνία με μεγαλύτερη ευκολία.
Ξεπερνιούνται κάθε είδους διαχωριστικά σύνορα: ηλικίας, φύλου, εθνικότητας, κοινωνικοοικονομικής τάξης κ.ά. Στις μέρες μας δεν είναι πολλές οι δραστηριότητες στις οποίες ένας οχτάχρονος μπορεί να συζητά ισότιμα με έναν εξηντάχρονο για κάποιο θέμα∙ στο σκάκι γίνεται.
Το σκάκι οξύνει τις αισθήσεις, αναγκάζει το μυαλό να δουλεύει μέχρι τα όρια, γυμνάζει το πνεύμα αλλά και το σώμα διότι ο σκακιστής χρειάζεται μεγάλη ενέργεια και όπως χαρακτηριστικά λέγεται η κούρασή του συγκρίνεται με αυτή του αθλητή δρόμων μεγάλων αποστάσεων. Είναι εξαίρετος διαπαιδαγωγός, ιδιαίτερα γι’ αυτούς που κάνουν τα πρώτα τους βήματα στη ζωή. Σου μαθαίνει να αναλύεις τα γεγονότα και αυτά που συμβαίνουν γύρω σου με μεγαλύτερη ακρίβεια, γίνεται κτήμα σου η ηθική διαγωγή η οποία σε οδηγεί στην πειθαρχία και στο σεβασμό της προσωπικότητας και της διαφορετικότητας του άλλου.
Τέλος θα ήθελα να αναφέρω και κάποια δευτερεύοντα θέματα όπως η εξάσκηση των ελληνικών και των αγγλικών με τη βοήθεια του σκακιστικού βιβλίου. Επίσης η επαφή με τους υπολογιστές με σκοπό να εκμεταλλευτούμε το ατελείωτο προπονητικό υλικό που έχει εκδοθεί σε μορφή λογισμικού.
Τι προσφέρει το σκάκι στα παιδιά μας;
Προωθεί γενικές ιδιότητες όπως:
-Την καλιέργεια ηθικών αξιών {αποφασιστικότητα, επιμέλεια, τάξη, αυτοκριτική, αντικειμενικότητα}
-Την κοινωνική ένταξη {ομαδικότητα, ανάληψη ευθυνών, μετάδοση γνώσης και εμπειριών}
-Την ενίσχυση του αυτοελέγχου με αποτέλεσμα τον έλεγχο της επιθετικότητας και της διάσπασης της προσοχής.
-Την κοινωνική ένταξη {ομαδικότητα, ανάληψη ευθυνών, μετάδοση γνώσης και εμπειριών}
-Την ενίσχυση του αυτοελέγχου με αποτέλεσμα τον έλεγχο της επιθετικότητας και της διάσπασης της προσοχής.
Αλλά και ειδικές όπως:
-Την ανάπτυξη ορθολογικού τρόπου σκέψης
-Τη δημιουργική φαντασία, σε συνδυασμό με τρόπο ζωής ανοικτό σε κάθε είδους πολιτιστικά ερεθίσματα
-Τη δημιουργική φαντασία, σε συνδυασμό με τρόπο ζωής ανοικτό σε κάθε είδους πολιτιστικά ερεθίσματα
-Την βελτίωση των μνημονικών ικανοτήτων
-Την διάρκεια της πνευματικής συγκέντρωσης και απόδοσης έργου
-Την διάρκεια της πνευματικής συγκέντρωσης και απόδοσης έργου
-Την κατανόηση και εξοικείωση με μεθοδικούς τρόπους συλλογισμού
Η παιδαγωγική αξία του σκακιού
Ο μεγάλος Αμερικανός επιστήμονας, εφευρέτης του αλεξικέραυνου, αλλά και πολιτικός, στοχαστής και φίλος του σκακιού, συγγραφέας ενός άρθρου που είχε συμπεριληφθεί στο πρώτο αμερικανικό σκακιστικό βιβλίο στα 1820,ο Βενιαμίν Φραγκλίνος, χαρακτήριζε το σκάκι "μια εικόνα της ζωής". Αυτή η αναλογία του σκακιού με τη ζωή θεμελιώνει την παιδαγωγική του αξία,εντοπιζόμενη σε δυο κυρίως πεδία.
Πρώτο, η αναλογία των καταστάσεων της ζωής με τις καταστάσεις πάνω στη σκακιέρα.Στις σκακιστικές αναμετρήσεις θα συναντήσουμε ένα πλήθος συμβάντων που μας θυμίζουν γεγονότα και εικόνες της καθημερινής ζωής αλλά και κορυφαίες στιγμές της ανθρώπινης ιστορίας,απο τη μάχη του Δαβίδ με το Γολιάθ και την πολιορκία ενός φρουρίου ως την πονηριά του Οδυσσέα στην κατάληψη της Τροίας.
Και δεύτερο, η αναλογία των αξιών που καλιεργεί το σκάκι με τις αξίες της ζωής. Στο σκάκι, όπως και στη ζωή,υπάρχουν καλά πράγματα που πρέπει να επιδιώκουμε και επιβλαβή που πρέπει να αποφεύγουμε.Για παράδειγμα,δεν είναι σωστό να παίζουμε κινήσεις που επιτρέπουν στον αντίπαλο να μας κάνει ματ ή χάνουν άσκοπα υλικό. Και διαμορφώνονται επίσης συχνά δύσκολες και φαινομενικά απελπιστικές καταστάσεις, στις οποίες πρέπει να επιδείξουμε μέγιστη προσοχή,θάρρος και ευρηματικότητα για να ανταπεξέλθουμε.
Περιττεύει, βέβαια, να πούμε πόσο κρίσιμες είναι οι παραπάνω αρετές και ικανότητες για ένα παιδί που αρχίζει να διαμορφώνει την προσωπικότητά του. Η ενδυνάμωσή τους αποτελεί ακριβώς δείγμα ενηλικίωσης και ξεπεράσματος εκείνων των γνωρισμάτων που θεωρούνται ένδειξη ανωριμότητας.
Όλα αυτά τα στοιχεία έχουν οδηγήσει κυβερνήσεις περισσοτέρων από 70 χωρών να προωθήσουν το σκάκι με διάφορους τρόπους θεωρώντας ότι βοηθά στη διαπαιδαγώγηση των νέων. Επίσης, παραπάνω από 30 χώρες όπως η Ρωσία, η Ισλανδία, ο Καναδάς, η Βουλγαρία, η Ισπανία και η Βενεζουέλα έχουν εντάξει το σκάκι στο επίσημο πρόγραμμα των σχολείων. Πρόσφατα, η γειτονική Τουρκία με μια εντυπωσιακή κίνηση ενέταξε το σκάκι στο επίσημο εκπαιδευτικό της πρόγραμμα με την πρόσληψη 12.000 προπονητών στα δημοτικά σχολεία.
Στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια υπάρχει αλματώδης ανάπτυξη του σκακιού. Σήμερα λειτουργούν περίπου 300 σκακιστικοί σύλλογοι σε όλη τη χώρα με 35.000 εγγεγραμμένους σκακιστές με αθλητικό δελτίο. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο περιλαμβάνεται και η προσπάθεια της Ελληνικής Σκακιστικής Ομοσπονδίας να ενταχθεί το σκάκι ως μέρος του διδακτικού προγράμματος στα δημοτικά σχολεία.
6. ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΣΤΟ ΣΚΑΚΙ
Το να αντιληφθεί κάποιος έμπειρος προπονητής ότι ένας μαθητής του έχει ταλέντο, είναι γενικά εύκολο. Η ικανότητα του παιδιού να αφομοιώνει γρήγορα τους κανόνες που διδάσκει ο προπονητής, η βελτίωση από μάθημα σε μάθημα, καθώς και η ικανότητα να παίζει γρήγορα και σωστά, είναι χαρακτηριστικά στοιχεία που συνθέτουν ένα ταλαντούχο σκακιστή. Ιδιαίτερα οι παρτίδες μπλιτζ, όπου κύριο ρόλο στην επιλογή των κινήσεων παίζει η διαίσθηση και όχι η σε βάθος μελέτη της θέσης, μπορούν να δείξουν στον προπονητή πιο εύκολα, τον τρόπο σκέψης του παιδιού και εάν έχει ταλέντο ή όχι.
Εξίσου σημαντική με το ταλέντο είναι η συστηματική και καθημερινή ενασχόληση με το σκάκι. Η παρακολούθηση ιδιαίτερων ή ομαδικών μαθημάτων, χωρίς προσπάθεια σε καθημερινή βάση και θυσίες σε άλλους τομείς, δεν μπορεί να φέρει σημαντικές επιτυχίες. Ανεξάρτητα από το ταλέντο, η σκληρή και συστηματική δουλειά, θεωρείται από την πλειονότητα των σκακιστών, ικανή για να φτάσει οποιοσδήποτε στο επίπεδο του Υποψηφίου Μαιτρ (ΥΜ).
7. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΓΟΝΕΩΝ
Ιδιαίτερα σημαντικός είναι και ο ρόλος των γονέων ειδικά στις πολύ μικρές ηλικίες. Πρέπει να έχουν υπόψη ότι το σκάκι είναι ένα παιχνίδι που δανείζεται στοιχεία από τις επιστήμες και τις τέχνες και είναι απαραίτητο να προκαλεί το ενδιαφέρον όσων ασχολούνται με αυτό, ειδικά στην περίπτωση μικρών παιδιών που το στοιχείο του παιχνιδιού είναι κυρίαρχο.
Δεν έχει νόημα η ενασχόληση με ένα παιχνίδι το οποίο εγκρίνουν οι γονείς αλλά δεν αρέσει στο παιδί. Εφόσον υπάρχει το ενδιαφέρον, οι γονείς θα πρέπει να ενισχύουν την προσπάθεια του παιδιού ψυχολογικά αλλά και στην πράξη (πχ. συνοδεία σε προπονήσεις και σε αγώνες). Χωρίς την υποστήριξη και την ενθάρρυνση των γονέων είναι δύσκολο να έχει ένα παιδί μικρής ηλικίας πρόοδο, όσο ταλέντο και αν διαθέτει.
Η συμπεριφορά των γονέων στους αγώνες θα πρέπει να είναι ενθαρρυντική χωρίς υπέρμετρο ενθουσιασμό ή απογοήτευση και κυρίως να μην μεταδίδουν άγχος στο παιδί. Ιδιαίτερα θεμιτό είναι να γνωρίζουν και οι γονείς σκάκι καθώς μπορούν να κατανοήσουν καλύτερα τις ανάγκες του. Έχει παρατηρηθεί ότι τα παιδιά που οι γονείς τους γνωρίζουν σκάκι έχουν συνήθως γρηγορότερη σκακιστική βελτίωση.
Ένα φαινόμενο το οποίο παρατηρείται τα τελευταία χρόνια, είναι οι πολλές εξωσχολικές δραστηριότητες των παιδιών. Μέχρι ενός ορίου αυτό είναι θεμιτό για να μπορέσει το παιδί να μάθει διάφορα πράγματα, να κοινωνικοποιηθεί, καθώς και να αναπτύξει την προσωπικότητα του. Πολλά παιδιά όμως φτάνουν στο σημείο να μην έχουν καθόλου ελεύθερο χρόνο και τελικά να κάνουν λίγο από όλα με μέτριο αποτέλεσμα. Οι γονείς θα πρέπει να αντιληφθούν τι αρέσει στο παιδί και σε τι έχει ταλέντο και σταδιακά να μειώνουν τις δραστηριότητες του σε αυτές που του είναι απαραίτητες. Έτσι θα έχει χρόνο για να ασχοληθεί με το σκάκι, εφόσον το επιλέξει, καθώς και τον απαραίτητο ελεύθερο χρόνο.
Σημαντικό στοιχείο είναι το γεγονός, ότι δεν απαιτεί ιδιαίτερα σωματικά προσόντα και δεν αποκλείει κανένα παιδί εξαιτίας του φύλου η της σωματικής του διάπλασης.
Το Σκάκι, ενώ δεν απαιτεί ιδιαίτερες εγκαταστάσεις ούτε πολυδάπανο εξοπλισμό, συμβάλλει στην καλλιέργεια σημαντικών πνευματικών χαρακτηριστικών, αλλά και γενικότερα στην ανάπτυξη του χαρακτήρα του ατόμου.
8. ΕΠΙΛΟΓΗ ΠΡΟΠΟΝΗΤΗ
Η σωστή επιλογή προπονητή, από τους γονείς, αποτελεί πολύ σημαντικό παράγοντα για την επιτυχία του παιδιού. Έχει παρατηρηθεί στην Ελλάδα το φαινόμενο να παραδίδονται μαθήματα σε μικρά παιδιά, από άτομα που δεν διαθέτουν τις απαραίτητες γνώσεις και την απαραίτητη εμπειρία, πάνω σε θέματα σκακιστικής προπόνησης.
Το συνηθέστερο φαινόμενο που διαχωρίζει τον ακατάλληλο προπονητή, από αυτόν που ενδιαφέρεται πραγματικά για την πρόοδο των μαθητών του, είναι οι τομείς της προπόνησης στους οποίους δίνει βαρύτητα κατά τη διάρκεια του μαθήματος. Είναι πολύ συχνό φαινόμενο οι προπονητές οι οποίοι δίνουν ιδιαίτερο βάρος σε αντιπαιδαγωγικά ανοίγματα και τακτικές, έχοντας σαν σκοπό τις εύκολες νίκες, αγνοώντας την ανάγκη των νεαρών σκακιστών, να αναπτύξουν στέρεες σκακιστικές βάσεις, ώστε να κατανοήσουν σε βάθος το παιχνίδι. Κάθε γονιός, που γνωρίζει τα βασικά του σκακιού, είναι καλό να παρακολουθήσει ένα μικρό αριθμό προπονήσεων δειγματοληπτικά, για να διαπιστώσει σε ποιους τομείς δίνεται βάρος από τον προπονητή. Σε περίπτωση που το μάθημα αναλώνεται συστηματικά στη διδασκαλία ανοιγμάτων και σχετικών παγίδων, καλό είναι να συζητηθεί το θέμα με τον προπονητή για να βρεθεί λύση.
Διαφοροποιεί τον τρόπο διδασκαλίας ανάλογα με τις ικανότητες του και το μαθητή.
Άλλο ένα σημαντικό θέμα είναι η συμπεριφορά του προπονητή προς τους μαθητές του. Και αυτό είναι θέμα με ιδιαίτερη σημασία, μιας και δεν είναι λίγοι οι προπονητές που αγνοούν βασικές αρχές της αθλητικής ψυχολογίας. Ένας πολύ απλός τρόπος για να κρίνετε το χαρακτήρα του προπονητή που έχει αναλάβει να διδάξει το παιδί σας, είναι να παρατηρήσετε τη συμπεριφορά του απέναντι στα παιδιά των άλλων ομάδων! Εκεί αποκαλύπτεται ο πραγματικός εαυτός του. Σε περίπτωση που παρατηρήσετε σημάδια εριστικότητας ή απαξίωσης προς τα μικρά παιδιά των αντιπάλων συλλόγων, αμέσως γνωρίζετε τις πραγματικές του διαθέσεις, οι οποίες αργά η γρήγορα θα έρθουν στην επιφάνεια.
Θα πρέπει να υπάρχει ζεστό και οικογενειακό κλίμα, που θα βοηθήσει τόσο στον ψυχολογικό τομέα όσο και στον καθαρά αγωνιστικό.
Για να διακριθεί ένα παιδί στο σκάκι χρειάζεται ένα μέσο ταλέντο, θέληση για δουλειά και καλή σωματική υγεία.
Η θετική επίδραση του σκακιού είναι μεγαλύτερη σε ηλικίες 6 ως 12 ετών, όταν διαμορφώνονται τα ποιοτικά στοιχεία της νόησης.
Οι γονείς, μετά τα πρώτα βασικά σκακιστικά βήματα του παιδιού, θα πρέπει να αναζητήσουν προπονητή αναγνωρισμένο, έμπειρο, καθώς και καλού σκακιστικού επιπέδου με ELO τουλάχιστον 1500. Για τους αρχάριους σκακιστές, ο προπονητής δεν χρειάζεται απαραίτητα να είναι τιτλούχος παίκτης, πρέπει όμως να πληροί τις προϋποθέσεις που αναπτύχθηκαν προηγουμένως.
9. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Η ψυχαγωγική διάσταση του σκακιού είναι αυτή που το καθιστά επιτυχημένο εκπαιδευτικό εργαλείο, λέει ο Τιμ Ρέντμαν, γενικός γραμματέας της επιτροπής της Διεθνούς Ομοσπονδίας Σκακιού {FIDE} που επιδιώκει να βάλει το σκάκι στα σχολεία."Όταν τα παιδιά μάθουν σκάκι, θέλουν να παίζουν το παιχνίδι αυτό χωρίς να συνειδητοποιούν πως μαθαίνουν ή πως το μυαλό τους αναπτύσσεται", λέει ο Ρέντμαν."Το σκάκι είναι ένα είδος αόρατης διδασκαλίας".
Όλα αυτά τα στοιχεία έχουν οδηγήσει κυβερνήσεις περισσοτέρων από 70 χωρών να προωθήσουν το σκάκι με διάφορους τρόπους θεωρώντας ότι βοηθά στη διαπαιδαγώγηση των νέων. Επίσης, παραπάνω από 30 χώρες όπως η Ρωσία, η Ισλανδία, ο Καναδάς, η Βουλγαρία, η Ισπανία και η Βενεζουέλα έχουν εντάξει το σκάκι στο επίσημο πρόγραμμα των σχολείων. Πρόσφατα, η γειτονική Τουρκία με μια εντυπωσιακή κίνηση ενέταξε το σκάκι στο επίσημο εκπαιδευτικό της πρόγραμμα με την πρόσληψη 12.000 προπονητών στα δημοτικά σχολεία.
Το σκάκι δεν είναι μόνο ατομικό αγώνισμα, στην Ελλάδα τουλάχιστον τη μερίδα του λέοντος καταλαμβάνουν οι διασυλλογικές διοργανώσεις. Είναι ενδιαφέρουσες γιατί συνδυάζουν την πολυπλοκότητα του ατομικού αθλήματος, όπως περιγράφηκε παραπάνω, με αυτή του ομαδικού. Το ομαδικό σκάκι δεν είναι απλά το σύνολο επιμέρους ατομικών αναμετρήσεων, κάθε ομάδα είναι ζωντανός οργανισμός με τις δικές της απαιτήσεις από τα μέλη της, τους παίκτες. Στις διασυλλογικές διοργανώσεις κάθε συμμετέχων προσπαθεί να εξυπηρετήσει το καλό του συνόλου. Είναι προφανές ότι το καλό του κάθε μέλους ξεχωριστά εξυπηρετεί σε γενικές γραμμές και το καλό του συνόλου. Το βασικότερο όφελος από τα ομαδικά πρωταθλήματα είναι η χαλιναγώγηση του «εγώ» του σκακιστή. Μια νοοτροπία στηριγμένη στο «νίκη ή τίποτα» δεν έχει θέση σε μια ομάδα.
Στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια υπάρχει αλματώδης ανάπτυξη του σκακιού. Σήμερα λειτουργούν περίπου 300 σκακιστικοί σύλλογοι σε όλη τη χώρα με 35.000 εγγεγραμμένους σκακιστές με αθλητικό δελτίο. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο περιλαμβάνεται και η προσπάθεια της Ελληνικής Σκακιστικής Ομοσπονδίας να ενταχθεί το σκάκι ως μέρος του διδακτικού προγράμματος στα δημοτικά σχολεία.
Γιατί να παίξετε σκάκι
Το σκάκι είναι ένα παιχνίδι για ανθρώπους όλων των ηλικιών
Μαθαίνοντας κάποιος σκάκι μπορεί να αποκτήσει ένα ευχάριστο χόμπι για όλη του τη ζωή.
Αναπτύσσει τη μνήμη
Βελτιώνει τη συγκέντρωση
Αναπτύσσει τη λογική σκέψη
Προάγει τη φαντασία και τη δημιουργικότητα
Διδάσκει την ανεξαρτησία
Αναπτύσσει την ικανότητα
Εμπνέει την αυτενέργεια
Το σκάκι δείχνει ότι η επιτυχία απαιτεί σκληρή δουλειά
Το σκάκι ανοίγει τον κόσμο για σας
Βελτιώνει την σχολική εργασία και τους βαθμούς
Σας δίνει τη δυνατότητα να συναντήσετε πολλούς ενδιαφέροντες ανθρώπους
Το σκάκι είναι φθηνό
Το ΣΚΑΚΙ είναι διασκέδαση!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου